W poprzednich odcinkach przedstawiliśmy dwa pierwsze filary coachingu, w którym korzystamy z odkryć neurobiologii. Są nimi Neuroplastyczność i Uważność. Zanim przejdziemy do prezentacji kolejnych filarów, chcemy zająć się głównym aktorem naszej opowieści, czyli mózgiem. Jest on organem, który „od zawsze” fascynował ludzi. Wiedziano, że głowa jest bardzo ważna, że można żyć bez ręki, bez nogi, ale życie bez głowy nie jest możliwe. W głowie zaś znajdował się tajemniczy organ, mózg właśnie. Tak naprawdę dokładniejsze badania mózgu rozpoczęły się dopiero w połowie XVIII wieku, dzięki zastosowaniu mikroskopu.
Mózg jest najistotniejszą częścią układu nerwowego. W jego skład wchodzą dwa rodzaje komórek: komórki nerwowe (neurony) i komórki glejowe. Neurony to podstawowe komórki czynnościowe układu nerwowego, komórki glejowe zaś pełnią rolę pomocniczą, stanowią rodzaj rusztowania dla neuronów, zaopatrują je w niezbędne substancje, usuwają produkty przemiany materii, dodatkowo usuwają obumarłe neurony. W przypadku niektórych neuronów komórki glejowe tworzą wokół aksonu (patrz niżej) otoczkę mielinową, która zdecydowanie przyspiesza transmisję elektrycznych impulsów nerwowych.
W układzie nerwowym znajduje się (zależnie od źródeł) między 100 a 150 mld neuronów. Komórek glejowych jest kilkakrotnie więcej. Główną czynnością neuronów jest przenoszenie i przetwarzanie informacji, zakodowanych w impulsach nerwowych – krótkich i gwałtownych zmianach potencjałów elektrycznych na błonie komórkowej, zwanych potencjałami czynnościowymi. Impulsy te przemieszczają się wzdłuż neuronu.
Budowa neuronu (patrz rysunek)
Neuron składa się z ciała komórki i dwóch rodzajów wypustek. Poprzez te wypustki neuron komunikuje się z innymi komórkami. Pierwszy rodzaj nazywany jest dendrytami i neuron dzięki nim otrzymuje informacje od innych neuronów. To tak zwany biegun odbiorczy neuronu. Każdy dendryt jest zakończony kolcami dendrytycznymi, które służą do nawiązywania łączności z aksonem innego neuronu. Akson to ta część neuronu, która służy do przekazywania informacji do innego neuronu, komórki mięśniowej bądź gruczołu. To tak zwany biegun wykonawczy neuronu. Każde zakończenie aksonu posiada kolbkę synaptyczną, która służy do nawiązywania łączności z kolcem dendrytycznym innego neuronu.
Impulsy docierające do dendrytów komórki mogą ją pobudzać bądź hamować. Pobudzenie oznacza zwiększenie prawdopodobieństwa wygenerowania impulsu elektrycznego przez komórkę, hamowanie zmniejszenie tego prawdopodobieństwa. Zdolność do reagowania na impulsy elektryczne przez komórkę wynika ze specjalnych właściwości błony komórkowej.
W stanie spoczynkowym potencjał wewnątrz komórki (potencjał spoczynkowy) jest niższy niż na zewnątrz (a więc polaryzacja błony jest ujemna). Jest to wynikiem nieznacznej przewagi jonów dodatnich na zewnątrz komórki. Ponieważ ładunki dodatnie przyciągają ujemne, nadmiarowe jony gromadzą się w pobliżu błony, tworząc silne pole elektryczne. Powstająca różnica potencjałów powoduje przepływ jonów dodatnich do wnętrza komórki, ujemne starając się wypchnąć na zewnątrz. Dodatkowo mamy do czynienia z różnicą stężeń. Jonów potasu jest więcej wewnątrz, czyli różnica stężeń wypycha je na zewnątrz komórki. Skoro zaś jony potasu mają ładunek dodatni, więc w efekcie są wpychane do wnętrza komórki.
Inaczej jest z jonami sodu. Są one też spolaryzowane dodatnio, będąc na zewnątrz komórki. Powinny być wpychane do wnętrza komórki, ale zapobiega temu szczelność błony komórkowej. Jony do wnętrza mogą się dostać tylko poprzez specjalne otworki zwane kanałami jonowymi. Pobudzenie błony komórkowej wynika z zaburzenia pola elektrycznego. Jego wynikiem jest otwarcie kanałów jonowych i napływ jonów sodu do komórki. Efektem tego jest spolaryzowanie dodatnie wnętrza komórki (bądź zdepolaryzowanie) i powstaje zaburzenie elektryczne zwane impulsem bądź potencjałem czynnościowym.
Potencjał czynnościowy (analogicznie jak lont prochowy) przesuwa się wzdłuż aksonu, dochodząc aż do synapsy, która może przekazać impuls dendrytowi kolejnej komórki.
W następnym odcinku popatrzymy, co się dzieje na styku dwóch neuronów – jak neurony przekazują sobie informacje.
Przy pisaniu artykułu korzystano z następującej literatury:
David Rock, Linda J. Page: Fundamenty coachingu. Neurobiologia a skuteczna praktyka. Warszawa 2014
Piotr Jaśkowski: Neuronauka poznawcza, Jak mózg tworzy umysł.